Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek): "Η Πιανίστρια"

[Χρυσηίδα]

Τίτλος: Η πιανίστρια
Πρωτότυπος τίτλος: Die Klavierspielerin
Συγγραφέας: Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek)
Μετάφραση: Μαριάννα Σταυροπούλου, Λευτέρης Αναγνώστου
Εκδόσεις: Εκκρεμές
Αριθμός σελίδων: 301
ISBN: 9607651049

Η Πιανίστρια είναι το πιο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek), η οποία γεννήθηκε στην Αυστρία και τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2004. Εφόσον, όμως, το βιβλίο είναι μεταμφιεσμένο με τη μορφή του μυθιστορήματος, η παρουσίασή του δεν θα συμπεριλάβει λεπτομέρειες από τη ζωή της Γέλινεκ, οι οποίες έχουν σίγουρα ενδιαφέρον, αλλά μπορεί ο καθένας να τις βρει πολύ εύκολα.

Κεντρική ηρωίδα του βιβλίου είναι η Έρικα Κόχουτ, η οποία είναι μια δασκάλα πιάνου που κοντεύει τα σαράντα και ζει με τη μητέρα της. Η Έρικα είχε μια δύσκολη παιδική ηλικία, γιατί η μητέρα της ήθελε να την καμαρώσει μεγάλη πιανίστρια και την πίεζε πολύ. Έτσι, εκείνη μεγάλωσε με όλη αυτήν την πίεση να αφήνει τις πληγές της στην ψυχή της.

Κεντρικός θεματικός πυρήνας του μυθιστορήματος είναι η σχέση μάνας – κόρης, την οποία προσωπικά θεωρώ πολύ όμορφα δοσμένη. Πέρα απ’ αυτό, η Γέλινεκ προβληματίζεται πάνω στην σεξουαλικότητα ανδρών και γυναικών και μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδύονται κάποιες πολύ ξεχωριστές πτυχές αυτού του θέματος.

Ο λόγος της Γέλινεκ είναι επίσης πολύ ιδιαίτερος και προσωπικός και καθόλου εύκολο να περιγραφεί. Κινείται μεταξύ πρόζας και ποίησης, πειραματίζεται διαρκώς και εκμεταλλεύεται τις αφηγηματικές τεχνικές στον μέγιστο βαθμό. Ο λόγος της ρέει με μια αλλόκοτη αρμονία, με προτάσεις συνήθως σύντομες, λέξεις δεξιοτεχνικά επιλεγμένες και τον σαρκασμό, την ειρωνεία και συχνά τον ωμό ρεαλισμό να εμφιλοχωρούν πίσω από κάθε σκέψη και κάθε επεισόδιο.

Το σκηνικό του βιβλίου είναι η σύγχρονη Βιέννη. Σ’ αυτήν την πόλη της μουσικής παρακολουθούμε την Έρικα να ζει, να εργάζεται, να επισκέπτεται πάρκα, να ψωνίζει ρούχα, να χρησιμοποιεί μέσα μεταφοράς. Και κάνοντάς τα όλα αυτά, να σκέφτεται:

«Βιέννη, πόλη της μουσικής! Μόνο ό,τι έχει καταξιωθεί μέχρι τώρα θα καταξιωθεί και μελλοντικά σ’ αυτήν την πόλη. Τα κουμπιά πετάγονται από την παχιά κοιλιά της κουλτούρας, που, όπως κάθε πτώμα που παραμένει στο νερό χωρίς να ανασυρθεί, φουσκώνει χρόνο με το χρόνο ακόμα περισσότερο»

Η εντύπωση που μου άφησε το βιβλίο ήταν πάνω απ’ όλα έντονη. Μια εντύπωση που υπαγόρευε ότι διάβασα κάτι διαφορετικό και πολύ δυνατό, σε κάποιες στιγμές ακόμα και σοκαριστικό.

Το βιβλίο γυρίστηκε και σε ταινία από τον Μίκαελ Χάνεκε (Michael Haneke) το 2001, με τίτλο "Η Δασκάλα του Πιάνου". Την είδα αφού είχα διαβάσει το βιβλίο και οι εντυπώσεις που μου άφησε ήταν παρόμοιες με του βιβλίου, αν όχι δυνατότερες. Γιατί όταν έχουμε να κάνουμε με ωμό ρεαλισμό αλλιώς είναι να διαβάζεις κάτι και αλλιώς να το βλέπεις.

Σημ. Η Πιανίστρια έχει επισκεφτεί τρεις λεσχήτες, σαν "ταξιδιάρικο βιβλίο". Τελευταίος σταθμός ήταν ο Λάγνος, από τον οποίο το παρέλαβα. Αν όμως, υπάρχουν και άλλα μέλη που θα ενδιαφέρονταν να το διαβάσουν, πολύ ευχαρίστως να βάλουμε την Πιανίστρια να ξαναταξιδέψει

 

[Γλωσσολάγνος]

Κα-τα-πλη-κτι-κό μυθιστόρημα. Ένα κείμενο που, σ' αρέσει δεν σ' αρέσει, δεν γίνεται να το διαβάσεις και να μείνεις αλώβητος. Η ιδιαίτερη γραφή τής Γέλινεκ έχει κάτι που δεν είχα συναντήσει ποτέ στη λογοτεχνία, θυμίζει αφηγηματικό παραλήρημα κι έχει μία δύναμη που σε παρασύρει. Πολύ καλά τα λες εδώ, Χρυς:

Κινείται μεταξύ πρόζας και ποίησης, πειραματίζεται διαρκώς και εκμεταλλεύεται τις αφηγηματικές τεχνικές στον μέγιστο βαθμό. Ο λόγος της ρέει με μια αλλόκοτη αρμονία, με προτάσεις συνήθως σύντομες, λέξεις δεξιοτεχνικά επιλεγμένες και τον σαρκασμό, την ειρωνεία και συχνά τον ωμό ρεαλισμό να εμφιλοχωρούν πίσω από κάθε σκέψη και κάθε επεισόδιο.

αλλά θα φανεί καλύτερα αν θελήσεις να μας παραθέσεις άλλο ένα απόσπασμα, πιο χαρακτηριστικό αυτού του ύφους: π.χ. την πρώτη παράγραφο του βιβλίου (ή έστω τις πρώτες προτάσεις), ή κάποιο άλλο κομμάτι δικής σου επιλογής.

Όσο για την εξαιρετική ταινία τού Μίχαελ Χάνεκε (La pianiste, 2001), είναι πολύ κοντά στο πνεύμα του βιβλίου - απλώς η ταινία σοκάρει με διαφορετικά μέσα. Πάντως δεν καταλαβαίνω γιατί ο Αυστριακός Χάνεκε, βασισμένος σ' ένα βιβλίο μιας συμπατριώτισσάς του το οποίο διαδραματίζεται στη Βιέννη, επέλεξε να γυρίσει την ταινία στα Γαλλικά. Ίσως ήθελε πάση θυσία να έχει για πρωταγωνίστρια την Ιζαμπέλ Ιπέρ (Isabelle Huppert), μία ομολογουμένως δυνατή ηθοποιό, από τις κορυφαίες τής Γαλλίας.

 

[Φαροφύλακας]

Έχω δει την ταινία, μονάχα, η οποία μου άρεσε. Ήταν καλοφτιαγμένη και ενδιαφέρουσα. Μου εξάπτετε την περιέργεια με το βιβλίο μα δυστυχώς, όσες φορές έχω δει, μέχρι τώρα, πρώτα μια κινηματογραφική διασκευή ποτέ δεν κατάφερα να ανοίξω έπειτα το βιβλίο. Ενώ από την άλλη, πόσο παράξενο, ένα βιβλίο που το έχω διαβάσει μπορώ να το ξαναδιαβάσω.

 

[Φασολάκι]

Τελείωσα χτες το βιβλίο και αμέσως μετά είδα και την ταινία και πραγματικά είμαι ακόμα συγκλονισμένη...Αρχικά θα συμφωνήσω απόλυτα με τη Χρυσηίδα για το λόγο και τον τρόπο γραφής της Γέλινεκ. Ένιωθα διαβάζοντάς το και βλέποντας την ταινία σα να με τραβάει με δύναμη μια ρουφήχτρα...Επίσης δεν ήξερα μέχρι το τέλος αν έπρεπε να συμπάσχω, να νιώθω οίκτο ή απέχθεια για τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα. Γενικά τόσο η ταινία όσο και το βιβλίο σε σοκάρουν και σε φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό σου, με την οικογένειά σου, τις σχέσεις σου και εν τέλει με ολόκληρη την κοινωνία. Η Γελινεκ σε κάνει να αναρωτιέσαι για πολλά "δεδομένα" ζητήματα όπως για παράδειγμα το κατά πόσο είμαστε ελέυθεροι και αυτόβουλοι ή για το πόσο "φυσιολογικός" είναι ο καθένας μας. Για μένα, είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει!!

 

[Χρυσηίδα]

Η Γελινεκ σε κάνει να αναρωτιέσαι για πολλά "δεδομένα" ζητήματα όπως για παράδειγμα το κατά πόσο είμαστε ελέυθεροι και αυτόβουλοι ή για το πόσο "φυσιολογικός" είναι ο καθένας μας.

Πολύ σωστή η παρατήρησή σου

(Θεωρώ τον εαυτό μου απαράδεχτο, γιατί διάβασα το βιβλίο πριν κάμποσο καιρό και από τότε όλο λέω να αγοράσω ένα ακόμα βιβλίο της Γέλινεκ, αλλά δεν το έχω κάνει ακόμα)

 

[Φασολάκι]

Χαχα Χρυσιήδα και εγώ τώρα ψάχνω να βρω τα υπόλοιπα βιβλία της που κυκλοφορούν!!Νομίζω μας στοίχειωσε η Γέλινεκ

 

[Χρυσηίδα]

Έχω ακούσει ότι πολύ καλή είναι η Λαγνεία της.

 

[Φασολάκι]

Όντως από την περιγραφή που διάβασα φάινεται πολύ ενδιαφέρον...Βασικά από ότι είδα αυτά τα δύο έχουν εκδοθεί στα ελληνικά συν την "Απληστία" και τους "Αποκλεισμένους". Σίγουρα μπήκαν στη λίστα μου για τις επόμενες αγορές:-)

 

[Αμοντιλιάδο]

Την τέλειωσα χθες και έχω να πω ότι πρόκειται για ένα μοναδικό ανάγνωσμα. Η γλώσσα της Γέλινεκ είναι ανεπανάληπτη, βάναυσα ποιητική, υπερβατική, γεμάτη αδυσώπητες μεταφορές και παρομοιώσεις που δεν αφήνουν τίποτα όρθιο και υποβιβάζουν ακόμα και τις πιο σεπτές έννοιες.

Στο βιβλίο ουσιαστικά υπάρχουν τέσσερις χαρακτήρες: εκτός από τα τρία πρόσωπα, και η ίδια η Βιέννη που, ουσιαστικά, παρουσιάζεται μακριά από τις ωραιοποιήσεις των τουριστικών οδηγών ως ένα μέρος βρόμικο με φθηνό σεξ και μικροπρεπή μικροαστισμό.

Κύριος άξονας είναι η σχέση κόρης-μητέρας:

"Ο χρόνος περνάει κι εμείς περνάμε μαζί του. Κάτω από ένα γυάλινο καπάκι τυριών είναι κλεισμένες μαζί, η Έρικα με το λεπτό προστατευτικό κουκούλι της και η μαμά της. Το καπάκι σηκώνεται μόνο αν κάποιος από έξω πιάσει το γυάλινο χερούλι και το τραβήξει. Η Έρικα είναι ένα έντομο κλεισμένο μέσα σε κεχριμπάρι. Άχρονο, χωρίς ηλικία. Η Έρικα δεν έχει ιστορία και δεν δημιουργεί ιστορίες. Αυτό το έντομο έχει χάσει από καιρό την ικανότητα να σκαρφαλώνει και να σέρνεται. Η Έρικα είναι ψημένη μέσα στο ταψί του απείρου".


αλλά στο παιχνίδι μπαίνει κι ο νεαρός μαθητής της που θέλει απλώς να κερδίσει την καθηγήτρια, η οποία όμως φαίνεται να στηρίζει τα πάντα σε εκείνον.

"Ο Κλέμμερ γελάει.Η μητέρα γρατζουνάει.Η τηλεόραση τσιρίζει. Η πόρτα είναι κλειστή.Η Έρικα είναι σιωπηλή.Η μητέρα γελάει.Ο Κλέμμερ γρατζουνάει.Η πόρτα φωνάζει.Η τηλεόραση είναι κλειστή.Η Έρικα είναι."


Για μένα, η ταινία του μεγάλου Χάνεκε είναι αρκετά κατώτερη του βιβλίου. Και πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη αυτός ο ψυχογραφικός πλούτος του βιβλίου κι η απαράμιλλη γλώσσα της Γέλινεκ;

 

[Μελουζίνα]

Το βιβλίο γυρίστηκε και σε ταινία από τον Μίκαελ Χάνεκε (Michael Haneke) το 2001, με τίτλο "Η Δασκάλα του Πιάνου". Την είδα αφού είχα διαβάσει το βιβλίο και οι εντυπώσεις που μου άφησε ήταν παρόμοιες με του βιβλίου, αν όχι δυνατότερες. Γιατί όταν έχουμε να κάνουμε με ωμό ρεαλισμό αλλιώς είναι να διαβάζεις κάτι και αλλιώς να το βλέπεις.

Την έχω δει την ταινία Χρυς! Και μου άρεσε πολύ! Το βιβλίο δεν το έχω διαβάσει ακόμα, αλλά κάποια στιγμή στο μέλλον θα το κάνω οπωσδήποτε!